Σταύρος Χαρ. Σπηλιάκος
Δρ. Χορολογίας του Ελληνικού Παραδοσιακού Χορού του Πανεπιστημίου Αθηνών.
«Είχεν βιολιά που στέναζαν
λαούτα που βογκούσαν
και είχε και τραγουδιστές
που τα πουλιά σιωπούσαν»
Ιστορίες για παιχνιδιάτορες (οργανοπαίκτες) τακίμια, ταξίμια και τσαλίμια. Πρωταγωνιστές τζαμπουνιέρηδες, ντουμπαξήδες, βιολάτορες, λαουθιέρηδες, στιχοπλόκοι, γλεντιστές και πρωτοχορευτές αλλά και όλες οι γενιές των Ναξιωτών που δημιούργησαν αυτό τον ολοζώντανο λαϊκό πολιτισμό.
Μία ολοκληρωμένη μελέτη του πολιτιστικού τρίπτυχου χορός – άσμα – μουσική της ναξιακής κοινωνίας, με καταγραφή των μουσικών οργάνων που έπαιξαν και παίζουν ακόμα στα χορευτικά γεγονότα, αναφορά στους οργανοπαίκτες, τις μεταξύ τους σχέσεις και τις σχέσεις τους με τους χορευτές αλλά και αφηγήσεις των ίδιων των παιχνιδιατόρων και τραγουδιστών για τα μουσικά και χορευτικά πράγματα.
Ένα ταξίδι που θα ξυπνήσει μνήμες στους μεγαλύτερους και θα παρασύρει τους νεώτερους!
Το βιβλίο είναι απόρροια πολύχρονης επιτόπιας έρευνας του Δρ. Σταύρου Σπηλιάκου, ο οποίος γεννήθηκε στη Σπάρτη και είναι βαθύς γνώστης του παραδοσιακού χορού αφού διδάσκει από το 1984 το μάθημα των ελληνικών παραδοσιακών χορών στο Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού (Τ.Ε.Φ.Α.Α.) του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει συμμετάσχει με ανακοινώσεις του σε διεθνή Συνέδρια και διδάσκει σε σεμινάρια για τον ελληνικό παραδοσιακό χορό στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Ο συγγραφέας ακολούθησε «μικτή» μεθοδολογία, συμμετοχικής παρατήρησης, βιβλιογραφικής έρευνας και καταγραφής με συνεντεύξεις και άλλες τεχνικές (φωτογραφία, μαγνητόφωνο, βίντεο).
Πως όμως ένας ερευνητής που γεννήθηκε στην άκρη της Πελοποννήσου διάλεξε τη Νάξο και ειδικότερα ένα ορεινό χωριό της, τον Κινίδαρο, σαν κέντρο της έρευνάς του; Την απάντηση δίνει ο ίδιος ο συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου του: «… Η φωνή της Ειρήνης (Κονιτοπούλου) με οδηγεί στον τόπο της, το Αιγαίο, και κάποιες συμπτώσεις στη Νάξο και μάλιστα τον Κινίδαρο. Στην επιλογή αυτή με οδήγησε με τα κείμενά του ο ναξιώτης καθηγητής της λαογραφίας Δημήτρης Οικονομίδης, ο οποίος επιμένει πως η καταγραφή και μελέτη των στοιχείων του λαϊκού πολιτισμού για τον καθένα ερευνητή πρέπει να γίνεται σε ένα μόνο τόπο - χωριό, για να μπορέσει μέσα από τη συμβίωση να ανακαλύψει τον ίδιο τον άνθρωπο … ».
Ο Δημήτρης Οικονομίδης, αναφερόμενος στον Σταύρο Σπηλιάκο και το βιβλίο του θα γράψει αργότερα μεταξύ άλλων: « …Η Νάξος μας και στον τομέα του πολιτισμού είναι πολύ, νομίζω, τυχερή, γιατί ένας όχι συμπατριώτης, αλλά Σπαρτιάτης είναι ο συγγραφέας, τον οποίο έστειλε, φαίνεται, στο νησί μας ο παλαιός προστάτης του ο Διόνυσος ή ο Απόλλωνας, για να γίνει άξιος λαογράφος ερευνητής επιστήμονας κι όχι απλός συλλογέας υλικού λαογραφικού…».
Ο Σταύρος Σπηλιάκος με την έρευνά του ξεφεύγει από τα όρια της Νάξου και πιστοποιεί με επιχειρήματα ότι ο χορός και η μουσική δεν αποτυπώνουν απλώς την κοινωνική δομή και οργάνωση, αλλά είναι συνδιαμορφωτές. Παράλληλα παρακολουθεί και καταγράφει τις γενικότερες εξελίξεις του φαινομένου που συνηθίζουμε να αποκαλούμε «παράδοση», μετά την, ολέθρια για την Ελλάδα, περίοδο της μαζικής εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης και με την εξάπλωση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, κυρίως του ραδιοφώνου.
Ο ίδιος καταλήγει στον επίλογο της έρευνας του:
«…Στις μέρες μας, τις μέρες του ύστερου καπιταλισμού και της γκλομποποίησης, οι άνθρωποι γίνονται ένστολοι και ως εργαζόμενοι και ως καταναλωτές μέσω της διαφήμισης αλλά κυρίως μέσω της βιομηχανίας πολιτισμού. Αυτό σημαίνει μείωση των ελευθεριών, εσωστρέφεια αντί κοινωνικοποίηση, μείωση έως εξαφάνιση των αντιστάσεων, δημιουργία όλο και περισσοτέρων “απλών ατόμων” που σημαίνει και εκμηδενισμός τους.
Είναι, όσο ποτέ άλλοτε, επίκαιρη η αντιστασιακή πορεία του ναξιώτικου λαού, η αλλοτινή και η πρόσφατη. Επίκαιρη γιατί έχει ανάγκη ν’ αντισταθεί στο “έτσι μ’ αρέσει” των καιρών, γιατί έχει ανάγκη να ζήσει σαν συγκροτημένη κοινωνία κι όχι σαν άτομα, γιατί είναι ανάγκη να ζήσει σε καθεστώς ηθικών αξιών και πράξεων ώστε κοινωνία και άτομο να βρεθούν πάλι σε ενότητα. Ουτοπία; Μπορεί. Όμως, μόνο έτσι θα βρει “εκδίκηση” το έργο πολιτισμού που δημιούργησαν και τους παρέδωσαν “χθες”. Το χθες που προσπάθησε να επιβιώσει στο “αύριο” γιατί κάποιοι πίστεψαν, κι ας μην το γνώριζαν ακαδημαϊκά, ότι αυτό που τους παραδόθηκε δεν ήταν συντηρητικό, αλλά αντίθετα ήτανε αυθόρμητο, πολυδιάστατο, προοδευτικό, κοινοτικό, συνδράση, συνδημιουργία, συγκ(ν-κ)ίνηση, ελεύθερο, μη στατικό, με δυναμική εξέλιξης, με ορίζοντα.
Αντιπολίτευση λοιπόν, αντίσταση για να ξαναπάρει ο έρωτας τη θέση της ηδονής, για να γεφυρώσουμε το παρόν με το παρελθόν και το μέλλον, για ν’ απαλλαγούμε από τις ενιαιοποιημένες συμπεριφορές και τη σκέψη του ένστολου πολίτη, της μονοδιάστατης κοινωνίας, του μονοδιάστατου ανθρώπου.
Ο παραδοσιακός χορός και το τραγούδι είναι δήλωμα της ανθρώπινης ύπαρξης, είναι φως, φως που φώτισε η Δήλος τον αιγαιοπελαγίτη παραδοσιακό άνθρωπο, είναι πηγαίες εκδηλώσεις του λαού μας.
Εάν ο νέος άνθρωπος πιστεύει στον άνθρωπο και θέλει να ζήσει με το νέο, με το δίκαιο, το ελεύθερο, το αληθινό, με αυτό που δείχνει προς την πρόοδο, την εξέλιξη, δεν μπορεί παρά να τραγουδήσει και να χορέψει, γιατί το υποκείμενο του χορού και του τραγουδιού είναι ο ίδιος ο άνθρωπος…».
Εκδόσεις «Αντώνης Αναγνώστου», Αθήνα 2003.
Σχεδιασμός Βαγγέλη Καρατζά.
